Hersenschimmen, een beklijvende confrontatie met het onbekende dat onbekend blijft

Een "levensechte" confrontatie met datgene waar we allemaal voor vrezen

Hersenschimmen is een boek dat je echt confronteert met het onbekende, namelijk dementie. In het boek volgen we de levensloop van Maarten door zijn eigen ogen. Maarten is een man met de ziekte van Alzheimer. In het begin valt dit eerder op aan kleine dingen, maar het gaat steeds van kwaad naar erger. Zo erg dat hij na een tijd zijn eigen vrouw zelfs niet meer herkent. Gaandeweg in het boek merk je ook aan de manier waarop het geschreven is dat Maarten zijn eigen gedachten niet meer op een rijtje heeft en achteruitgaat. Dit heeft de auteur knap in beeld gebracht door volledige zinnen te laten overgaan in flarden en daarna zelfs in losse woorden.

"Dit is eten. Kan zelf wel eten, heus hoor, ben geen klein baby'tje meer." (J. Bernlef., 1984, p. 144)

Hoe bedenk je zoiets?

Bernlef schreef Hersenschimmen in 1984. De roman kende niet meteen het succes dat het doorheen de jaren heeft opgebouwd. In de jaren 80 kenden thema's zoals alzheimer en dementie niet zo'n groot belang. Bernlef kende zelf niemand die dementeerde en er was ook niet veel informatie beschikbaar over het thema. Toch is hij erin geslaagd om deze beklijvende roman te schrijven aan de hand van informatie uit enkele wetenschappelijke onderzoeken en zijn eigen verbeelding. Pas later kreeg hij te horen van specialisten hoe mooi hij volgens hem veel te voor de hand liggende scènes had neergepend. Vertrouwen op zijn intuïtie was de sleutel tot het succes dat het boek de dag van vandaag kent.

Waarheidsgetrouw of slechts een idee?

Ik bedenk me hier dan weer wel bij in hoeverre we écht weten hoe een dementerend persoon zich voelt. Ik ben zo'n persoon die steeds op zoek gaat naar feiten en ik blijf hierin een beetje op mijn honger zitten. Je kan natuurlijk geen wetenschappelijk verslag verwachten van een roman, dit is dan misschien ook eerder een persoonlijk probleem.

We kunnen ons natuurlijk iets proberen voorstellen bij dementie, maar dit bleef gedurende het hele boek een bedenking die ik mezelf maakte. Zelfs voor wetenschappers is het moeilijk om te weten wat er speelt in de hoofden van deze mensen wanneer ze het zelf niet meer kunnen vertellen. Ook kunnen deze dingen heel uiteenlopend zijn en vergeten mensen met Alzheimer na een tijd ook gewoon dat ze vroeger bepaalde dingen wel nog konden en wisten.

"Personen met dementie zullen zich dus niet langer gefrustreerd voelen, omdat ze dingen niet meer kunnen die vroeger nog wel lukten. Dat herinneren ze zich immers niet meer." (Alzheimerliga Vlaanderen VZW., z.d.)

Ik vond het boek mooi en beklijvend, soms ook wel herkenbaar omdat ik al enkele keren met personen met alzheimer geconfronteerd werd. Maar toch blijft het voor mij een grote gok om dan een boek te schrijven vanuit de ogen van zo'n persoon. Dat gevoelens blijven weet men, maar hoe die gedachten eruit kunnen zien bij dementerende mensen zal niemand ooit weten. Daarom blijft Hersenschimmen voor mij gewoon een meeslepende roman, maar ik probeer het mijn objectieve beeld over alzheimer niet te laten beïnvloeden omdat ik niet graag oordeel over zaken waar geen zekerheid over bestaat.

Bronnen